Je zit achter de computer en na een tijdje worden de letters wazig. Als je in de schemering rijdt, kun je de contouren van verkeersborden niet meer goed zien en aan het eind van de dag heb je vaak last van hoofdpijn. Klinkt dat bekend? Dit kan een teken zijn van astigmatisme, ook wel cilinderafwijking genoemd. Deze visuele afwijking komt veel vaker voor dan veel mensen denken. Ongeveer één op de drie volwassenen heeft er last van, vaak zonder het te beseffen. Maar maak je geen zorgen: astigmatisme is tegenwoordig heel goed te corrigeren met moderne methoden. Hoe eerder je de tekenen herkent en laat behandelen, hoe beter voor je ooggezondheid en je dagelijkse welzijn. 

Wat is astigmatisme? 

We leggen met een eenvoudige vergelijking even uit wat er in je oog gebeurt bij astigmatisme. Stel je het hoornvlies van je oog voor als een doorzichtige glazen bol. In een gezond oog is die ‘bol’ gelijkmatig afgerond, zodat het binnenkomende licht gelijkmatig wordt gebroken en er een scherp beeld op het netvlies ontstaat. Bij astigmatisme daarentegen is die kromming onregelmatig, vergelijkbaar met een rugbybal. Hierdoor wordt het licht niet langer gelijkmatig gebroken, maar sterker en minder sterk in verschillende richtingen. Het resultaat: de beelden die je netvlies bereiken, zien er vervormd of wazig uit. 

Artsen maken onderscheid tussen twee hoofdvormen van astigmatisme: regelmatig en onregelmatig astigmatisme.  

Bij de regelmatige vorm van astigmatisme, die het meest voorkomt, is het hoornvlies in verschillende mate gekromd in bepaalde richtingen – vergelijkbaar met de bolling van een lepel. Deze vorm is heel goed te corrigeren met een bril of contactlenzen.  

Onregelmatig astigmatisme is zeldzamer en complexer. Hier is het hoornvlies onregelmatig vervormd, wat de correctie moeilijker maakt en soms speciale behandelmethoden vereist. 

Oorzaken en ontstaan van astigmatisme 

Astigmatisme kan genetisch bepaald zijn. Veel mensen worden namelijk geboren met een lichte cilinderafwijking. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de aandoening in veel families van generatie op generatie doorgegeven wordt. Dus als je ouders, broers of zussen astigmatisme hebben, is het waarschijnlijker dat jij er ook last van hebt. 

Soms kan astigmatisme ook op latere leeftijd ontstaan of verergeren. Dat kan verschillende oorzaken hebben. Verwondingen aan het hoornvlies, bijvoorbeeld door een ongeluk of een vreemd voorwerp in het oog, kunnen het hoornvlies blijvend vervormen. Ook bepaalde oogoperaties kunnen de kromming van het hoornvlies beïnvloeden. Mensen met allergieën die vaak in hun ogen wrijven, kunnen in de loop der jaren ook astigmatisme ontwikkelen. Daarnaast zijn er verschillende hoornvliesaandoeningen die astigmatisme kunnen veroorzaken of verergeren. 

Symptomen en tekenen van astigmatisme 

Astigmatisme ontwikkelt zich meestal heel langzaam. Daardoor blijft deze aandoening vaak lange tijd onopgemerkt. Veel mensen hebben geleerd om te gaan met hun verminderde zicht zonder zich te realiseren dat er een corrigeerbare visuele afwijking aan ten grondslag ligt. 

Kenmerkend voor astigmatisme is dat je voorwerpen op elke afstand wazig of vervormd waarneemt. In tegenstelling tot bijziendheid of verziendheid heeft de vervaging niet alleen invloed op bepaalde afstanden. Tijdens het lezen kunnen de letters wazig lijken of kun je moeite hebben om langere teksten te begrijpen. Veel mensen hebben ook last van een verhoogde gevoeligheid voor verblinding. Dat kan een groot probleem zijn als je bij schemering of ‘s nachts rijdt. 

Een ander typisch teken is dat je snel vermoeide ogen krijgt. Je hersenen proberen voortdurend de vervormde beelden te corrigeren, wat erg vermoeiend is en vaak hoofdpijn veroorzaakt, vooral in het voorhoofd. Veel mensen met ongecorrigeerd astigmatisme hebben ook last van branderige of tranende ogen, vooral na langdurig beeldschermwerk. 

Mensen met astigmatisme ontwikkelen vaak onbewust compensatiestrategieën. Ze knijpen bijvoorbeeld hun ogen een beetje dicht of kantelen hun hoofd in een bepaalde houding om beter te zien. Op de lange termijn kunnen die houdingen leiden tot spanning in de nek en schouders.    

Hoe kun je astigmatisme corrigeren? 

Een bril is en blijft de beste en meest gebruikte manier om een cilinderafwijking te corrigeren. Moderne torische glazen zijn echte hightechproducten die speciaal voor jouw individuele astigmatisme geslepen worden. Ze compenseren nauwkeurig de verschillende krommingen van je hoornvlies en zorgen zo voor een helder, ontspannen zicht op alle afstanden. Torische brillenglazen zijn ook geschikt voor multifocale brillen, zodat je kunt profiteren van het visuele comfort van een varifocale bril, zelfs als je astigmatisme hebt. 

Het grote voordeel van brillen is hun eenvoud: je kunt ze op elk moment op- en afdoen en ze bieden je ogen extra bescherming tegen uv-straling en invloeden van buitenaf. Moderne brillenglazen zijn ook verkrijgbaar met verschillende coatings die bijvoorbeeld hinderlijke reflecties verminderen of je ogen met een speciale filter beschermen tegen het blauwe licht van beeldschermen. 

Als je een nieuwe bril met torische lenzen krijgt, is het heel normaal dat je daar een tijdje aan moet wennen. De eerste dagen kun je je omgeving iets anders waarnemen dan normaal. Sommige mensen zijn wat duizelig of merken dat rechte lijnen krom lijken. Meestal heb je daar na enkele dagen geen last meer van. Je hersenen hebben gewoon een beetje tijd nodig om zich aan te passen. 

Je kunt ook kiezen voor speciale torische contactlenzen als alternatief voor een bril. Die zijn vooral nuttig tijdens het sporten of in bepaalde professionele situaties. Het aanmeten is iets ingewikkelder dan bij normale contactlenzen, maar met het juiste advies is het een zeer goede optie. 

In het geval van ernstig astigmatisme of als andere correctiemogelijkheden niet afdoende zijn, kan ook een chirurgische ingreep worden overwogen. Bespreek die optie altijd zorgvuldig met een oogarts. 

Leven met astigmatisme 

Als je astigmatisme gecorrigeerd is, ervaar je geen beperkingen meer in je dagelijkse leven. Met de juiste bril of contactlenzen kun je alles gewoon blijven doen – sporten, autorijden, aan de computer werken ... Het is wel heel belangrijk dat je regelmatig op controle gaat, want astigmatisme kan na verloop van tijd veranderen. 

Dankzij de moderne technologie is het heel makkelijk om een bril maximaal aan te passen aan je persoonlijke behoeften. Van stijlvolle alledaagse brillen tot speciale sportbrillen, van multifocale modellen tot werkbrillen – er is een passende oplossing voor elke situatie. 

Preventie en regelmatige controles 

Regelmatige preventieve controles zijn de sleutel tot een goed gezichtsvermogen op de lange termijn. Als algemene regel geldt dat je je gezichtsvermogen elke twee jaar moet laten testen, zelfs als je geen verandering in je zicht opmerkt. Als je al zichtproblemen hebt of als je veel achter de computer werkt, kun je dat beter vaker laten doen. 

Regelmatige controles zijn vooral belangrijk voor kinderen. Niet-gedetecteerd en ongecorrigeerd astigmatisme kan een blijvend effect hebben op de visuele ontwikkeling en leiden tot een permanente visuele beperking (amblyopie of een ‘lui’ oog). Kinderen moeten daarom minstens één keer per jaar worden onderzocht. Hoe eerder astigmatisme wordt opgemerkt en gecorrigeerd, hoe beter de kansen op een normale visuele ontwikkeling. 

Veelgestelde vragen (FAQ’s)

over astigmatisme of cilinderafwijking  

Wat gebeurt er als je astigmatisme hebt en geen bril draagt? 

Als je ondanks je astigmatisme geen bril draagt, belast je je ogen permanent. Je hersenen proberen voortdurend het wazige beeld te corrigeren, wat kan leiden tot hoofdpijn, snelle vermoeidheid en concentratieproblemen.  

Ongecorrigeerd astigmatisme kan vooral problematisch zijn bij kinderen, omdat het de normale visuele ontwikkeling kan belemmeren en kan leiden tot een blijvende visuele beperking (amblyopie of een ‘lui’ oog). Op de lange termijn kunnen ook secundaire klachten zoals nekspanning optreden als gevolg van een ongunstige hoofdhouding. 

Gaat astigmatisme soms over? 

Nee, astigmatisme verdwijnt meestal niet vanzelf. Omdat dit een anatomische eigenschap van het hoornvlies is, blijft het meestal levenslang bestaan. In sommige gevallen kan het echter in de loop van een leven lichtjes veranderen, zowel ten goede als ten kwade. Een significante verbetering is alleen mogelijk met corrigerende maatregelen zoals een bril, contactlenzen of, in bepaalde gevallen, een operatie. 

Verbetert een bril astigmatisme? 

De cilinderafwijking zelf verandert of verbetert niet omdat je een bril draagt. De bril compenseert gewoon de bestaande kromming, zodat je weer scherp kunt zien. Het is dus een hulpmiddel dat de symptomen corrigeert, maar niet de oorzaak behandelt. Vergelijk het met een pleister: die helpt een wond te genezen, maar is niet de genezing zelf. Het goede nieuws is dat je met de juiste bril ondanks je astigmatisme goed kunt zien zonder je ogen te belasten. 

Wordt astigmatisme erger naarmate

je ouder wordt? 

Een cilinderafwijking verandert meestal maar weinig op volwassen leeftijd. Er is geen typische leeftijdsgerelateerde achteruitgang zoals bijvoorbeeld bij ouderdomsverziendheid (presbyopie). Astigmatisme kan echter in de loop van een mensenleven licht veranderen door verschillende factoren. Regelmatige controles bij een opticien of oogarts zijn daarom belangrijk om eventuele veranderingen in een vroeg stadium te herkennen en de correctie dienovereenkomstig aan te passen.  

Waar staat astigmatisme in de brilpas? 

Je vindt de cilinderafwijking in de brilpas onder de afkorting ‘CYL’ (cilinder) of ‘AST’. Daarnaast staat een waarde met een teken, bijvoorbeeld -1,25 of +0,75. Hoe hoger die waarde, hoe ernstiger het astigmatisme. Verder is een as aangegeven (meestal als ‘A’ of ‘as’). Die wordt uitgedrukt in graden en geeft de richting van de kromming aan. Deze gegevens zijn belangrijk om je brillenglazen nauwkeurig op maat te maken.